Omawiam podstawę
Podstawa programowa to dokument, który określa jakich treści oraz umiejętności, z jakiego przedmiotu, będzie się uczyło w na danym etapie edukacyjnymi. Klasy 4-6 oraz 7-8 przypadają na II etap edukacyjny.
W 2022/2023 oraz 2023/2024 uczniowie klas ósmych zdając swój egzamin na podstawie wymagań edukacyjnych. Różnią się one od tego, co jest widoczne poniżej. Na stronie CKE można znaleźć stosowny dokument.
Jednak już w 2025, uczniowie z obecnych klas szóstych (stan na rok szkolny 2022/2023) będą zdawali egzamin z 5 lat, czyli całej podstawy programowej.
SPIS TREŚCI – PODSTAWA PROGRAMOWA
Linki prowadzą – lub dopiero będą prowadzić – do konkretnych artykułów, omawiających dany punkt. Podpunkty zostały wprowadzone przeze mnie.
| Treść podstawy | Szczegóły | Zasób na stronie |
|---|---|---|
| I. Kształcenie literackie i kulturowe. | ||
| 1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: | ||
| 1a) epika, | określa cechy charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów; przypisuje czytany utwór do odpowiedniego rodzaju; | |
| 1b) liryka, | ||
| 1c) dramat, | ||
| 2) rozróżnia gatunki epiki, liryki, dramatu, w tym: opowiadanie, powieść, baśń, legendę, mit, bajkę, wiersz, przysłowie, komiks, komedia, fraszka, tren, ballada, tragedia – i wymienia ich podstawowe cechy oraz wskazuje cechy gatunkowe czytanych utworów literackich; | ||
| 3) objaśnia morał bajki oraz samodzielnie formułuje przesłanie baśni; | ||
| 4) omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia; | ||
| 5) odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości; | ||
| 6) odróżnia realizm od fantastyki; | ||
| 7) charakteryzuje i ocenia bohaterów; | ||
| 8) konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami; | ||
| 9) wyraża swój stosunek do postaci; | ||
| 10) wskazuje elementy dramatu (rodzaj): akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog, dialog; | ||
| 11) rozpoznaje w tekście literackim: porównanie, przenośnię, epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy, neologizm, inwokację, symbol, alegorię i określa ich funkcje; | ||
| 12) rozpoznaje: wers, zwrotkę (strofę), rym, rytm, refren; odróżnia wiersz rymowany i nierymowany (biały); zna pojęcie komizmu, rozpoznaje jego rodzaje w tekstach oraz określa ich funkcje; | ||
| 13) zna pojęcie ironii, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej funkcje; | ||
| 14) określa w poznawanych tekstach problematykę egzystencjalną i poddaje ją refleksji; | ||
| 15) nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje); | ||
| 16) dostrzega swoistość artystyczną dzieła; | ||
| 17) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich odwołania do wartości uniwersalnych związane z postawami społecznymi, narodowymi, religijnymi, etycznymi i dokonuje ich hierarchizacji; | ||
| 18) wykorzystuje w interpretacji tekstów literackich elementy wiedzy o historii i kulturze; | ||
| 19) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny, historycznoliteracki, kulturowy, filozoficzny, społeczny; | ||
| 20) sprawnie czyta teksty. | ||
| 2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: | ||
| 1) określa temat i główną myśl tekstu; | ||
| 2) identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza); | ||
| 3) wyszukuje w tekście potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu publicystycznego, popularnonaukowego lub naukowego; | ||
| 4) odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych; | ||
| 5) wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte); | ||
| 6) odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym; | ||
| 7) wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznaje w nim prawdę lub fałsz); | ||
| 8) rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi; | ||
| 9) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie; | ||
| 10) dostrzega relacje między częściami składowymi wypowiedzi (tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, akapity); | ||
| 11) interpretuje dzieła sztuki (obraz, grafika, rzeźba, fotografia); | ||
| 12) dostrzega różnice między literaturą piękną a literaturą naukową, popularnonaukową, publicystyką i określa funkcje tych rodzajów piśmiennictwa; | ||
| 13) identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, literacki, reklamowy; | ||
| 14) rozpoznaje gatunki dziennikarskie: reportaż, wywiad, artykuł i określa ich podstawowe cechy; | ||
| 15) znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych. | ||
| II. Kształcenie językowe. | ||
| 1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń: | ||
| 1) rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik) i wskazuje różnice między nimi; | ||
| 2) rozpoznaje w tekście formy przypadków, liczb, osób, czasów i rodzajów gramatycznych – rozumie ich funkcje w wypowiedzi; | ||
| 3) poprawnie stopniuje przymiotniki i przysłówki oraz używa ich we właściwych kontekstach; | ||
| 4) rozpoznaje podstawowe funkcje składniowe wyrazów użytych w wypowiedziach (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik); | ||
| 5) rozróżnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące; | ||
| 6) przekształca zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, a także zdania w równoważniki zdań i odwrotnie – odpowiednio do przyjętego celu; | ||
| 7) rozpoznaje wyraz podstawowy i wyraz pochodny; rozumie pojęcie podstawy słowotwórczej; w wyrazie pochodnym wskazuje temat słowotwórczy i formant, wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym, rozumie realne i słowotwórcze znaczenie wyrazu, rozpoznaje rodzinę wyrazów, łączy wyrazy pokrewne, wskazuje rdzeń; | ||
| 8) zna zasady tworzenia wyrazów złożonych; | ||
| 9) rozpoznaje imiesłowy, rozumie zasady ich tworzenia i odmiany, poprawnie stosuje imiesłowowy równoważnik zdania i rozumie jego funkcje; przekształca go na zdanie złożone i odwrotnie; | ||
| 10) rozpoznaje w tekście zdania pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte, pojedyncze i złożone (współrzędnie i podrzędnie), równoważniki zdań, rozróżnia wypowiedzenia wielokrotnie złożone – i rozumie ich funkcje; | ||
| 11) odróżnia mowę zależną i niezależną, przekształca mowę zależną na niezależną i odwrotnie. | ||
| 2. Zróżnicowanie języka. Uczeń: | ||
| 1) dostrzega zróżnicowanie słownictwa, w tym rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (np. terminy naukowe, archaizmy, kolokwializmy) – określa ich funkcje w tekście; | ||
| 2) rozpoznaje nazwy osobowe i miejscowe, używa poprawnych form gramatycznych imion, nazwisk, nazw miejscowych i nazw mieszkańców; | ||
| 3) zna sposoby wzbogacania słownictwa; | ||
| 4) rozróżnia treść i zakres znaczeniowy wyrazu; | ||
| 5) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny, naukowy, publicystyczny. | ||
| 3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń: | ||
| 1) rozumie, na czym polega grzeczność językowa i stosuje ją w wypowiedziach; | ||
| 2) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich; | ||
| 3) rozumie, na czym polega błąd językowy; | ||
| 4) świadomie posługuje się różnymi formami językowymi oraz (w wypowiedzi ustnej) mimiką, gestykulacją, postawą ciała. | ||
| 4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń: | ||
| 1) pisze poprawnie pod względem ortograficznym; | ||
| 2) wykorzystuje wiedzę o wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych; | ||
| 3) poprawnie przytacza cudze wypowiedzi, stosując odpowiednie znaki interpunkcyjne; | ||
| 4) wykorzystuje wiedzę o różnicach w pisowni samogłosek ustnych i nosowych, spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych i bezdźwięcznych; | ||
| 5) zna zasady pisowni wyrazów nieodmiennych i pisowni partykuły „nie” z różnymi częściami mowy; | ||
| 6) zna zasady pisania nazw własnych i nazw pospolitych; | ||
| 7) poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika. | ||
| III. Tworzenie wypowiedzi. | ||
| 1. Elementy retoryki. Uczeń: | ||
| 1) funkcjonalnie wykorzystuje środki retoryczne oraz rozumie ich oddziaływanie na odbiorcę; | ||
| 2) gromadzi i porządkuje materiał rzeczowy potrzebny do tworzenia wypowiedzi; redaguje plan kompozycyjny własnej wypowiedzi; | ||
| 3) tworzy wypowiedź, stosując odpowiednią dla danej formy gatunkowej kompozycję oraz zasady spójności językowej między akapitami; rozumie rolę akapitów jako spójnych całości myślowych w tworzeniu wypowiedzi pisemnych oraz stosuje rytm akapitowy (przeplatanie akapitów dłuższych i krótszych); | ||
| 4) wykorzystuje znajomość zasad tworzenia tezy i hipotezy oraz argumentów przy tworzeniu rozprawki oraz innych tekstów argumentacyjnych; | ||
| 5) odróżnia przykład od argumentu; | ||
| 6) przeprowadza wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego; | ||
| 7) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie; | ||
| 8) rozpoznaje i rozróżnia środki perswazji i manipulacji w tekstach reklamowych, określa ich funkcję; | ||
| 9) rozpoznaje manipulację językową i przeciwstawia jej zasady etyki wypowiedzi. | ||
| 2. Mówienie i pisanie. Uczeń: | ||
| 1) tworzy spójne teksty związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury; | ||
| 2) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: zaproszenie, ogłoszenie, rozprawka, opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, prosta notatka; | ||
| 3) wykonuje przekształcenia na tekście cudzym, w tym skraca, streszcza, rozbudowuje i parafrazuje; | ||
| 4) formułuje pytania do tekstu. | ||
| IV. Samokształcenie. Uczeń: | ||
| 1) rzetelnie, z poszanowaniem praw autorskich, korzysta z informacji; | ||
| 2) rozwija umiejętność krytycznego myślenia i formułowania opinii. | ||
| Lektury obowiązkowe: | ||
| 1) Charles Dickens, Opowieść wigilijna | ||
| 2) Aleksander Fredro, Zemsta | ||
| 3) Jan Kochanowski, wybór fraszek i trenów, w tym tren VII i VIII; | ||
| 4) Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec | ||
| 5) Adam Mickiewicz, | ||
| a. Pan Tadeusz, | ||
| b. Dziady cz. II, | ||
| c. Reduta Ordona | ||
| d. Śmierć Pułkownika, | ||
| Świtezianka | ||
| 6) Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę | ||
| 7) Henryk Sienkiewicz, Quo vadis, Latarnik | ||
| 8) Juliusz Słowacki, Balladyna | ||
| 9) Melchior Wańkowicz,(wybrany reportaż); Tędy i owędy | ||
| 10) wiersze wybranych poetów. | ||
| Lektury uzupełniające wybrane przez nauczyciela. |