Zmiany zasad pisowni polskiej

10 maja 2024 r., Rada Języka Polskiego opublikowała komunikat, w który zawarła zmiany… Dotyczą one niektórych zasad pisowni polskiej. Parę zasad, z punktu widzenia dydaktyki (czyli nauczania) języka polskiego wydaje się wręcz rewolucyjnych. Zasady mają obowiązywać od 1 stycznia 2026 r. Mamy zatem około 1,5 roku na przyzwyczajenie się do „nowego”. Jak również do poprawienia podręczników.

Na marginesie dodam – w zeszłym tygodniu, w paru klasach wspominałem o zasadzie nr 1. Mówiłem, że jest nielogiczna i pewnie w najbliższym czasie będzie zmieniona. Prorok? Lekturę na egzamin również udało mi się wskazać.

Cytuję:

1. Pisownia wielką literą nazw mieszkańców miast i ich dzielnic, osiedli i wsi, np. WarszawianinOchociankaMokotowianinNowohucianinŁęczyczaninChochołowianin;

Dopuszczenie alternatywnego zapisu (małą lub wielką literą) nieoficjalnych nazw etnicznych, takich jak kitajec lub Kitajecjugol lub Jugolangol lub Angolżabojad lub Żabojadszkop lub Szkopmakaroniarz lub Makaroniarz.

2. Wprowadzenie pisowni wielką literą nie tylko nazw firm i marek wyrobów przemysłowych, ale także pojedynczych egzemplarzy tych wyrobów (samochód marki Ford i pod oknem zaparkował czerwony Ford).

3. Wprowadzenie rozdzielnej pisowni cząstek -bym-byś-by-byśmy-byście ze spójnikami, np. Zastanawiam się, czy by nie pojechać w góry.

4. Ustanowienie bezwyjątkowej pisowni łącznej nie- z imiesłowami odmiennymi (bez względu na interpretację znaczeniową: czasownikową lub przymiotnikową), tj. zniesienie wyjątku zezwalającego na „świadomą pisownię rozdzielną”.

5. Ujednolicenie zapisu (małą literą) przymiotników tworzonych od nazw osobowych, zakończonych na  -owski, bez względu na to, czy ich interpretacja jest dzierżawcza (odpowiadają na pytanie czyj?), czy też jakościowa (odp. na pytanie jaki?), np. dramat szekspirowskiepoka zygmuntowskakoncert chopinowskikoncepcja wittgensteinowskawiersz miłoszowski.

Przymiotniki tworzone od imion (rzadziej od nazwisk), zakończone na -owy-in(-yn)-ów, mające charakter archaiczny, będą mogły być zapisywane małą lub wielką literą, np. jackowe dzieci lub Jackowe dziecipoezja miłoszowa lub poezja Miłoszowa; zosina lalka lub Zosina lalkajacków dom lub Jacków dom.

6. Wprowadzenie łącznej pisowni członu pół- w wyrażeniach:

półzabawapółnauka;
półżartempółserio;
półspałpółczuwał

oraz pisowni z łącznikiem w połączeniu typu: pół-Polkapół-Francuzka (odniesionym do jednej osoby).

7. Dopuszczenie w parach wyrazów równorzędnych, podobnie lub identycznie brzmiących, występujących zwykle razem, trzech wersji pisowni:

– z łącznikiem, np. tuż-tużtrzask-praskbij-zabij;
– z przecinkiem, np. tuż, tużtrzask, praskbij, zabij;
– rozdzielnie, np. tuż tuż; trzask praskbij zabij.

8. W zakresie użycia wielkich liter w nazwach własnych:

a) w nazwach komet wprowadzenie zapisu wszystkich członów wielką literą, np. Kometa HalleyaKometa Enckego;

b) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów wielowyrazowych nazw geograficznych i miejscowych, których drugi człon jest rzeczownikiem w mianowniku, typu Morze MarmaraPustynia GobiPółwysep HelWyspa Uznam;

c) w nazwach obiektów przestrzeni publicznej wprowadzenie pisowni wielką literą stojącego na początku wyrazu alejabramabulwarosiedleplacparkkopieckościółklasztorpałacwillazamekmostmolopomnikcmentarz (przy utrzymaniu pisowni małą literą wyrazu ulica), np. ulica Józefa PiłsudskiegoAleja RóżBrama WarszawskaPlac ZbawicielaPark KościuszkiKopiec WandyKościół MariackiPałac StaszicaZamek KsiążMost PoniatowskiegoPomnik Ofiar GettaCmentarz Rakowicki;

d) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów (oprócz przyimków i spójników) w wielowyrazowych nazwach lokali usługowych i gastronomicznych, np. Karczma SłupskaKawiarnia LiterackaKsięgarnia NaukowaKino CharlieApteka pod OrłemBar FlisakHotel pod RóżąHotel CampanileRestauracja pod ŻaglamiWiniarnia BachusZajazd u KmicicaPierogarnia KrakowiacyPizzeria NapoliTrattoria Santa LuciaRestauracja VeganicTeatr RozmaitościTeatr Wielki;

e) wprowadzenie pisowni wielką literą wszystkich członów w nazwach orderów, medali, odznaczeń, nagród i tytułów honorowych, np. Nagroda im. Jana Karskiego i Poli NireńskiejNagroda NoblaNagroda PulitzeraNagroda TempletonaNagroda KiotoLiteracka Nagroda Europy Środkowej AngelusNagroda Artystyczna Miasta LublinNagroda Literacka GdyniaŚląska Nagroda JakościNagroda Rektora za Wybitne Osiągnięcia NaukoweNagroda Newsweeka im. Teresy TorańskiejNagroda Wielkiego KalibruMistrz Mowy PolskiejAmbasador PolszczyznyHonorowy Obywatel Miasta Krakowa.

9. W zakresie pisowni prefiksów:

a) uzupełnienie reguły ogólnej: W języku polskim przedrostki — rodzime i obce — pisze się łącznie z wyrazami zapisywanymi małą literą. Jeśli wyraz zaczyna się od wielkiej litery, po przedrostku stawia się łącznik, np. super-Europejczyk;

b) dopuszczenie rozdzielnej pisowni cząstek takich jak super-ekstra-eko-, wege- mini-maksi, midi-mega-makro-, które mogą występować również jako samodzielne wyrazy, np.

miniwieża lub mini wieża, bo jest możliwe: wieża (w rozmiarze) mini;superpomysł lub super pomysł, bo jest możliwe: pomysł super;ekstrazarobki lub ekstra zarobki, bo jest możliwe: zarobki ekstra;ekożywność lub eko żywność, bo jest możliwe: żywność eko.

10. Wprowadzenie jednolitej łącznej pisowni cząstek niby-­quasi- z wyrazami zapisywanymi małą literą, np.

nibyartystanibygotyknibyludowynibyorientalnynibyromantycznie;
nibybłonanibyjagodanibykłosnibyliśćnibynóżkinibytorebka;
quasiopiekunquasinaukaquasipostępowyquasiromantycznie,

przy zachowaniu pisowni z łącznikiem przed wyrazami zapisywanymi wielką literą, np. niby-Polakquasi-Anglia.

11. Wprowadzenie łącznej pisowni nie- z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi bez względu na kategorię stopnia, a więc także w stopniu wyższym i najwyższym, np.

nieadekwatnynieautorskiniebanalnynieczęstynieżyciowy;
niemiłyniemilszynienajmilszy;nieadekwatnieniebanalnienieczęstonieżyciowo;
nielepiejnieprędzejnienajlepiejnienajstaranniej.

Tutaj link do strony Rady Języka Polskiego. Polecam szczególnie Załącznik 2., w którym są zawarte wszystkie zasady.